Waarom we Latijns en Grieks gebruiken in de namen van diersoorten
Wat is binominale nomenclatuur en wat heeft dat te maken met het uitsterven van de quagga? Binominale nomenclatuur is een wetenschappelijk naamgevingssysteem dat wordt gebruikt om een unieke, tweedelige naam toe te kennen aan elk soort organisme en bestaat uit de geslachtsnaam, gevolgd door de naam van de diersoort.
In het boek van Terry Pratchett, “The Science of Discworld II: The Globe”, beschrijft hij het geweldige concept van de “Pan narrans”; een soort dat verhalen vertelt. Pratchett verkent hoe het vertellen van verhalen (storytelling) en de ontwikkeling van deze vertellingen een bepalende eigenschap van de mensheid is en hoe dit ons begrip van de wereld heeft vormgegeven. Bij Ludejo zijn we helemaal weg van dit idee.
We proberen een aantal van onze favoriete musea in Nederland te promoten en voor dat doel is Noëlle, onze social media-manager, deze maand afgereisd naar Leiden om het legendarische museum Naturalis te verkennen. Dit prijswinnende museum toont de schoonheid van de natuur en brengt een grote hoeveelheid wetenschappelijke informatie tot leven. “Met onze indrukwekkende collectie, kennis en data brengen we het leven op aarde in kaart.”
Toen Noëlle in Naturalis was om een algemene indruk op te doen van het museum en een aantal posts voor social media te maken om het museum te helpen promoten (bekijk vooral eens de serie “3 redenen om een bezoek te brengen aan…” op Instagram!), werd ze uitgenodigd om de allerlaatste quagga van dichtbij te komen bekijken.
Wat is in hemelsnaam een quagga en waarom is dit interessant?
Het verhaal van de quagga is zowel tragisch als typisch. De quagga (Equus quagga quagga) is een inheemse ondersoort van de steppezebra. Het dier kwam voor in Zuid-Afrika, maar er werd zoveel op de quagga gejaagd dat de soort aan het eind van de 19e eeuw was uitgestorven. Er werd heel lang gedacht dat het om een afzonderlijke diersoort ging, maar vroege genetische onderzoeken hebben aangetoond dat het een ondersoort van de steppezebra betreft.
De wetenschappelijke naam voor een quagga is “Equus quagga quagga”.
En hier wordt het interessant, want Ludejo is een zebrabedrijf. Maar wat is een zebrabedrijf? In de afgelopen jaren hebben we in het ondernemingslandschap een nieuw soort bedrijf zien opkomen. Een bedrijf dat naast winst ook prioriteit stelt aan sociaal-maatschappelijke kwesties. Deze bedrijven, ook wel bekend als “zebrabedrijven”, zijn op zoek naar het evenwicht tussen sociale impact en financieel succes. Ze gaan daarmee de strijd aan met het traditionele door winst gedreven model. Het concept van zebrabedrijven is ontstaan als reactie op het overwicht van de “snel-en-maakt-niet-uit-ten-koste-van-wat”-mentaliteit van zogenaamde “eenhoornbedrijven”*.
Tijdens ons onderzoek naar zebrabedrijven, viel ons op dat de wetenschappelijke naam voor een zebra “Equus quagga” is.
We vroegen ons af waarom de wetenschappelijke namen in het museum voornamelijk in het Latijn of Grieks zijn. We hebben ons team van taalkundigen om antwoorden gevraagd.
Wat is binominale nomenclatuur en waarom zijn wetenschappers er dol op**?
Het gebruik van Latijn en Grieks in wetenschappelijke benamingen, ook bekend als binominale nomenclatuur, werd in de 18e eeuw populair gemaakt door de Zweedse botanicus en taxonoom Carl Linnaeus. Er werd gekozen voor Latijn en Grieks vanwege het wijdverspreide gebruik in wetenschappelijke werken, zodat wetenschappers over de hele wereld begrepen wat er werd bedoeld. In deze klassieke talen zijn ook exacte beschrijvingen van de kenmerken en relaties van de diersoorten mogelijk. Hierdoor werd duidelijke communicatie mogelijk in het opkomende veld van de taxonomie.
Ludejo is een zebrabedrijf: wat is onze wetenschappelijke naam?
De binominale nomenclatuur voor de zebra is “Equus quagga”. Hieronder wordt die naam uitgesplitst:
- Geslacht (Equus): De geslachtsnaam “Equus” is een Latijns woord dat in grote lijnen verwijst naar paarden, ezels en zebra’s. Dit geslacht omvat alle diersoorten binnen deze groep.
- Diersoort (quagga): De soortnaam “quagga” verwijst specifiek naar de steppezebra, één van de diersoorten binnen het Equus-geslacht. De steppezebra is een bekende zebrasoort die wordt gekenmerkt door de zwart/wit gestreepte vacht.
De keuze voor “quagga” voor deze zebrasoort past bij de historische naamgevingsmethoden van die tijd. “Quagga” is afkomstig uit de taal Khoikhoi, een inheemse taal in het zuiden van Afrika. Het woord werd gebruikt door vroegere Europese ontdekkingsreizigers en kolonisten om deze dieren te beschrijven. Het is goed om hierbij op te merken dat er verschillende ondersoorten van de zebra binnen de diersoort Equus quagga zijn, elk met hun eigen onderscheidende kenmerken.
Hoe komen we van een zebra bij een quagga?
Een zebra, en vooral de steppezebra (Equus quagga), is nauw verwant aan de quagga (Equus quagga quagga), omdat dit allebei ondersoorten zijn binnen dezelfde diersoort.
We kunnen de binominale nomenclatuur “Equus quagga quagga” als volgt opsplitsen:
- Geslacht (Equus): zie zebra hierboven
- Diersoort (quagga): zie zebra hierboven
- Ondersoort (quagga): De extra “quagga” in “Equus quagga quagga” geeft aan dat dit een ondersoort van de steppezebra is. De quagga was een duidelijke ondersoort van de steppezebra. De ondersoort zag er anders uit door een beperkter streeppatroon dan andere zebra’s. De strepen van deze ondersoort bevonden zich met name op de kop, nek en het voorste deel van het lichaam, en vervaagde van daaruit geleidelijk in een ononderbroken bruine kleur richting de achterste helft.
De quagga is nu uitgestorven, maar was nauw verwant aan de steppezebra gezien ze tot dezelfde diersoort behoorden. “Equus quagga quagga” was specifiek bedoeld om de quagga te identificeren als een ondersoort binnen de groep steppezebra’s, om zo de unieke kenmerken binnen de diersoort te benadrukken.
De leden van het Quagga Project van de Stellenbosch University in Zuid-Afrika zeggen het volgende: “De naam ‘Quagga’ wordt op verschillende manieren gespeld, afhankelijk van de taal waarin het woord wordt gebruikt. Voor een goede uitspraak van het woord wordt de dubbele ‘g’ uitgesproken als een keelklank ‘ch’, net als in het Schotse woord ‘loch’, en ligt de nadruk op de eerste lettergreep. ‘Quagga’ is een nabootsing van de roep van het dier, die hetzelfde is als die van de andere steppezebra’s.” Dus de naam “quagga” is een onomatopee van het geluid dat de quagga maakte. Het geluid dat de quagga maakte was dus niet het geluid van hinniken of balken, maar “Kwah-ga-ha”!
Waarom is de quagga in het Naturalis de laatste van zijn soort?
De quagga in het Naturalis is een heel speciaal dier. Dit exemplaar wordt algemeen beschouwd als de laatste quagga in de wereld. Op 12 augustus 1883 overleed de laatste quagga in de Amsterdamse dierentuin Artis. Maar het was niet meteen duidelijk dat dit de laatste was van zijn soort. Dit kwam onder andere door het gebruik van binominale nomenclatuur. Toen onderzoekers vroegen of er nog meer quagga’s in het wild voorkwamen in de afgelegen gebieden van Zuid-Afrika, wist men niet of er gekeken moest worden naar de Equus quagga of de Equus quagga quagga. Er was ook verwarring over of dit wel dezelfde diersoorten waren. Uiteindelijk duurde het een aantal decennia voordat bevestigd kon worden dat de quagga echt was uitgestorven. De quagga werd door de jacht met uitsterven bedreigd, maar je zou ook kunnen zeggen dat de verwarring die werd veroorzaakt door binominale nomenclatuur zorgde voor het laatste zetje. Misschien was het allemaal wel heel anders afgelopen als de quagga en de zebra verschillende namen hadden gehad (Equus quagga en Equus virgatus*** bijvoorbeeld). Helaas zullen we daar nooit achter komen.
De allerlaatste quagga bij Naturalis
De laatste quagga kwam vervolgens via het ARTIS – Groote Museum bij Naturalis terecht. Normaal gesproken wordt deze merrie vanwege haar kwetsbaarheid niet tentoongesteld, maar er is een uitzondering gemaakt voor de 200ste verjaardag van de tentoonstelling. Naturalis heeft nog een tweede opgezette quagga in haar bezit, een hengst afkomstig uit Kaap de Goede Hoop.
We vroegen Noëlle om voor dit artikel een foto te maken van de quagga. Helaas is de quagga teruggebracht naar de toren van het museum om daar te worden opgeslagen. Het dier is nogal fragiel en moet geconserveerd worden… wat behoorlijk ironisch is. Of zoals Terry Pratchett ooit stelde:
“Wisdom comes from experience. Experience is often a result of lack of wisdom.” (Wijsheid komt door ervaring. Ervaring is vaak het resultaat van een gebrek aan wijsheid.)
Als je naar Naturalis wilt gaan maar je kunt niet naar Leiden, kun je ook hier het virtuele museum bekijken.
Als je meer wilt weten over hoe Ludejo je kan helpen met storytelling en interculturele communicatie, aarzel dan niet om contact met ons op te nemen. Net als zebra’s en hun grote kuddes, staan we als zebrabedrijf samen sterk!
*Een eenhoornbedrijf is een particuliere startup met een waarde van meer dan 1 miljard dollar.
**Hoewel het mogelijk te generaliserend is om te zeggen dat alle wetenschappers dol zijn op binominale nomenclatuur, wordt het vanwege de vele voordelen alom gewaardeerd en gerespecteerd binnen de wetenschappelijke gemeenschap.
***De naam “Equus virgatus” heeft geen enkele wetenschappelijke waarde! De schrijver was gewoon op zoek naar het Latijnse woord voor gestreept. De opties die zijn gevonden waren: virgatus, varius en striatus.