Fries: een eigenaardige of eigen, aardige taal?

Fries en Kroes

De allereerste keer dat ik iemand Fries hoorde praten was toen ik, een Vlaamse van geboorte, keek naar een interview met het bekende Nederlandse topmodel Doutzen Kroes.

Ze bezocht in dit interview haar ouderlijk huis. Met haar moeder liep ze vrolijk door hun groentetuin. Ze spraken een eigenaardige taal.

Ik vermoedde dat het om een verzonnen taaltje ging, zoals je dat wel vaker hebt in families, maar ze bleven zo praten. Er werden, voor mij, veel vreemde woorden gebruikt. Op den duur kreeg ik door dat het om een taal ging die ik nog nooit had gehoord: het Fries.

Ja, ik kende Friesland wel. Nu ik twee mensen zo in het Fries hoorde spreken, was ik gecharmeerd en nieuwsgierig. Ik wist ook helemaal niet dat het zo veel Nederlandse klanken had, een interessante mengeling met andere klanken en woorden die ik herkende uit bijvoorbeeld het Engels en het Duits.

Deze eigenaardige taal wekte mijn nieuwsgierigheid, en ik ging op onderzoek uit.

Wie zijn deze blonde hunks?

Ik struinde het internet af. Het viel mij meteen op dat de Friezen een heel oud volk zijn. Ze werden voor het eerst genoemd in de geschiedenis door Pytheas van Massilia rond 325 voor Christus! Wow zeg.

Ik lees verder over mensen uit Noordwest-Europa, die in een gebied wonen dat bekendstaat als Frisia. Ze bevinden zich vooral in de Nederlandse gebieden Friesland en Groningen, maar komen ook voor in Duitsland, Oost-Friesland en Noord-Friesland.

Hun voorouders kwamen uit het huidige Scandinavië.

Friesland was een koninkrijk dat zich uitstrekte van Brugge tot Ribe in Denemarken, totdat het veroverd werd door Karel de Grote. De Franken heersten over de Friezen, die koppig hun vrijheid, taal, cultuur en zelfvertrouwen behielden.

De Friezen waren steeds een sterk en onafhankelijk volk, en het geloof in hun goden was diepgeworteld in de Friese cultuur. Ze hadden hechte familiebanden met de Noormannen uit Noorwegen, Zweden, Denemarken en Jutland.

Friezen worden vaak omschreven als een trots volk. Ze zijn eigenwijs en standvastig (blijven bij hun ideëen). Verder hebben ze vaak blond haar, een lichte oogkleur en zijn ze lang van gestalte. Hoe meer ik lees, hoe meer ik me kan vinden in dit beeld.

Bekende Friezen zijn onder andere het internationaal doorgebroken model Doutzen Kroes en de wereldberoemde kunstenaar Maurits Cornelis Escher.

Driemaal Fries a.u.b.

Fries is niet maar één taal. Blijkbaar verwijst Fries naar drie talen die afkomstig zijn uit Friesland. Dat wist ik al helemaal niet!

Deze drie talen worden onder andere gesproken in Nederland, Duitsland en sommige delen van Jutland, Denemarken. Op de Waddeneilanden wordt ook Fries gesproken, net als op de Duitse (Oost-Friese) Eilanden.

West-Germaanse talen dus, die verwant zijn aan het Nederlands. Daarnaast staan deze drie talen van alle levende talen het dichtst bij het Engels.

Omdat deze Friese talen al sinds de Romeinse tijd worden gesproken, wordt er ook wel beweerd dat het Engels rechtstreeks van het Fries zou afstammen.

De drie Friese talen zijn West-Fries, Noord-Fries en Saterland Fries.

Doordrenkt met andere talen

Wat interessant is, is dat er veel Nederlandse woorden in de Friese taal zijn ingeslopen. Kan iemand die Nederlands spreekt Fries goed begrijpen?

En wat als je juist Engels spreekt? Als ik op YouTube een interview opzoek met iemand die Fries spreekt, valt me al gauw op dat het Fries soms meer op het Engels lijkt qua klanken dan op het Nederlands of het Duits. Het intrigeert me steeds meer.

In enkele gevallen delen het Engels en het Fries zelfs een woord dat in het Nederlands en het Duits niet eens voorkomt. Een bekend voorbeeld hiervan is key in het Engels en kaai in het Fries tegenover sleutel in het Nederlands en Schlüssel in het Duits.

Ik ontdekte meer. Niet alleen Nederlands, Engels en Duits zijn terug te vinden in het Fries. Fries heeft vooral veel gemeen met de Scandinavische talen.

Het gaat hier dan niet per se om overeenkomende woorden, maar om kenmerkende klanken, zoals in fjoer‘vuur’, gjin ‘geen’ enzovoort.

Iedereen welkom

Een leuk weetje is dat je toch het gevoel kunt hebben dat je bij dit land en de mensen hoort, zelfs als je geen Friese afkomst hebt.

Iedereen die zich dicht bij de Friezen voelt staan, is namelijk van harte welkom. Het maakt niet uit of je uit Afrika of uit China komt. Deze visie weerspiegelt de Friese tolerantie en hun traditie om altijd andere mensen welkom te heten en een thuis in hun midden aan te bieden.

Ook nu nog vind je in Oost-Friesland bijvoorbeeld veel afstammelingen van voormalige Franse religieuze vluchtelingen (hugenoten).

Een bedreigde taalsoort

Fries is een van de kleinste talen van Europa. Het is een minderheidstaal die wordt beschermd door het Europees Talenhandvest.

De Friese etnische groep wordt daarbij gesteund door de deelstaat Sleeswijk-Holstein en de Bondsrepubliek Duitsland.

Tegenwoordig is de Friese taal niet erg zichtbaar in de publieke sfeer, en slechts zelden wordt deze vertegenwoordigd in de media. Zonde, vind ik. Er verschijnt wel constant Friese literatuur, maar de kleine oplages maken het moeilijk om economisch te opereren. Daarnaast trekken jongeren weg voor een opleiding en werk, en trekken ouderen uit de Randstad bijvoorbeeld juist voor de rust naar Fryslân. Hetzelfde geldt voor ‘vrijetijdsbewoners’. Beide verdunnen de Friese bevolking en vormen een moderne bedreiging voor de Friese taal.

Sinds het begin van de 20ste eeuw voeren Friese verenigingen campagne om het Fries in leven te houden. Op tal van scholen in Noord-Friesland wordt op dit moment op uurbasis les gegeven over de Friese taal. Fries kan worden gestudeerd aan de universiteiten van Flensburg en Kiel.

Sommige Friezen pleiten voor opname van de Friese nationaliteit in hun paspoort, maar dit blijft tot op de dag van vandaag een kleine minderheid. De Friezen zijn (nog) niet de Catalanen van de Lage Landen.

In het werk voor het behoud van de taal is veel geprobeerd om Friese woordenboeken te ontwikkelen. De Friese taal werd overwegend gesproken en kon als schrijftaal in verschillende contexten worden gebruikt. Tegelijkertijd waren woordenboeken een manier om de taal door te geven aan de volgende generaties.

Met een knipoog zou je kunnen zeggen dat het de ambitie is van elke Fries om een keer in zijn leven een woordenboek uit te geven.

Poot stijf houden

Na mijn research over deze levendige, trotse taal en het daarbij passende volk, trek ik volgende conclusie:

Laat ons hopen dat de Friezen hun poot stijf houden om de Friese taal levend te houden. Al was het maar omdat het zo’n heerlijk eigenwijze taal met rebelse geschiedenis van hun sprekers is.

Schrijver: Alessandra Ruyten @Ludejo

Editor: Malon Hamoen @Ludejo

Afbeelding: Noëlle & Marrit @Ludejo

back to top button