Nederlands vs. Nedersaksisch. Heb jij wel eens gehoord van het Nedersaksisch? Wist jij dat Nedersaksisch een van de officiële talen van Nederland is? Grote kans van niet. Misschien ken je wel Hendrik Jan Bökkers, van de band Bökkers. Hij was een tijdje geleden bij het tv-programma “De Beste Zangers”. Hij zet zich in voor het behoud van het Nedersaksisch en zingt zelf in het Sallands.
Nedersaksisch onder de loep
Het Nedersaksisch is een officieel erkende taal, sinds 2018, in Nederland en Duitsland. De taal bestaat uit een groep Nederduitse dialecten.
Tot het Nedersaksisch behoren onder meer volgende talen:
- Gronings
- Twents
- Noord-, Midden- en Zuid-Drents
- Achterhoeks
- Sallands
- Urks
- Stellingwerfs
- Kollumerlands
- verschillende Veluwse dialecten
Wauw, denk je vast; dat is een hele lijst. Hoe kan ik dat allemaal onthouden? Toegegeven, ik wist ook nauwelijks iets over het Nedersaksisch voordat ik op onderzoek ging. De taal wordt vandaag nog gesproken en het is dus zeker moeite waard om er meer over te weten te komen.
Momenteel spreken zo’n 4,8 miljoen mensen verschillende Nedersaksische dialecten in Nederland, Duitsland en in Denemarken. In Nederland zelf wordt het Nedersaksisch door pakweg 1,8 miljoen mensen gesproken. Vooral in de provincies Groningen, Drenthe, Overrijsel, Gelderland en Friesland.
Interessant is dat het Nedersaksisch in iedere provincie anders wordt gesproken. De verschillen zijn groot en de onderlinge verstaanbaarheid is niet geweldig. Dat is dan ook de reden dat sommige taalwetenschappers vinden dat je niet kan spreken over hét Nedersaksisch.
Het aantal sprekers van het Nedersaksisch is helaas sinds de jaren 1990 flink achteruitgegaan. In 1995 sprak nog 35% van de volwassenen en 7% van de kinderen een Nedersaksisch dialect. Maar in 2011 was dat nog maar 15% en 1%. Een flinke achteruitgang.
Die achteruitgang heeft te maken met het feit dat het standaard Nederlands een heel dominante taal is in Nederland. Het standaard Nederlands wordt gesproken in grote delen van Nederland en de rest van het land kopieert dit.
Van alle Nedersaksische taalvarianten staan het Gronings en Twents het verst van het standaard Nederlands af. Deze talen hebben meer kans op overleven omdat ze zo eigen en uniek zijn. De dialecten die woorden bevatten die veel lijken op hun Nederlandse varianten zijn meer met uitsterven bedreigd.
Maar zoals altijd, is er hoop: sinds halverwege de 20e eeuw lijken de Nedersaksische dialecten aan populariteit te winnen. Zo maken een aantal bands popmuziek in het Nedersaksisch. Denk bijvoorbeeld aan het bekende nummer “Oerend hard” uit de jaren zeventig van de Achterhoekse band Normaal. Ook de Twentse cabaretier Herman Finkers boekte succes in het Nedersaksisch.
De Nedersaksische dialecten doken ook op in de politiek en in marketing en reclame. Wie zich uitte in het Nedersaksisch werd gezien als hip.
Nederlands vs. Nedersaksisch
Het Nedersaksisch toont toch ook veel gelijkenissen met het standaard Nederlands. Als het gesproken wordt versta je er misschien niet zoveel van, maar zodra je het leest zie je gelijkenissen.
Er zijn leenwoorden uit het standaard Nederlands terechtgekomen in het Nedersaksisch. Vooral de landen die grenzen aan Nederland hebben woorden overgenomen. Hier enkele voorbeelden van Nederlandse woorden en hun vertaling naar het Nedersaksisch:
Wanneer je in het Nederlands -a zegt is het in het Nedersaksisch (vaak) -e; bijvoorbeeld:
Ladder = Ledder
Kan = Ken
Daarnaast is een -u in het Nederlands in het Nedersaksisch vaak -o, bijvoorbeeld:
Lucht = Locht
Rug = Rog
De Nederlandse -ui is in het Nedersaksisch dan weer -oe; kijk naar volgende voorbeelden:
Muis = Moes
Kluis = Kloes
En het Nederlandse -ch is in het Nedersaksisch -k;
Schotel = Skotel
Schorpioen = Skorpioen
Maar er zijn ook voorbeelden van Nedersaksische woorden die minder lijken op hun Nederlandse tegenhanger; zoals:
Huulbessem = Stofzuiger
Boeskool = Witte kool
Deenkelsdag = Dinsdag
Klapstork = Ooievaar
Knipperkiste = Computer
Perveensie = Provincie
Poesten = Blazen
Pogge = Varken
Vrogger = Vroeger
Zeutekool = Spitskool
Zuiken = Zoeken
Als echte taalliefhebber is dit natuurlijk smullen!
We zoeken fans!
Nedersaksisch wordt steeds minder gesproken. Dat komt omdat veel Nederlanders in een Nedersaksisch taalgebied gaan wonen zonder de taal te spreken. Omdat het minder gesproken wordt, kom je er ook minder mee in contact. Zo ebt de taal langzaam weg. Het standaard Nederlands blijft de grote overwinnaar.
De taal zal dus waarschijnlijk beetje bij beetje verdwijnen, maar dat wilt niet zeggen dat we niet moeten proberen haar te redden. Dat doe je ook door eenvoudigweg te luisteren naar prachtige liedjes in het Nedersaksisch.
Met het schrijven van deze blog hopen we ook een steentje te hebben bijgedragen aan het in stand houden van het Nedersaksisch. Deze bijzondere taal verdient (h)erkenning, omdat het een deel is van de Nederlandse geschiedenis, identiteit en cultuur. Dat koesteren we graag!
